Ιδεολογικοί Μηχανισμοί του Κράτους και κυρίαρχη ιδεολογία.

Προκαλεί εντυπώσεις και ερωτήματα σε ένα μεγάλο μέρος ανθρώπων με αναφορά στην Αριστερά, που εκφράζεται μέσω άρθρων, αναρτήσεων ή δηλώσεων, η  μεγάλη ανταπόκριση του κόσμου και η συμμετοχή του στο πρόσφατο συλλαλητήριο για το "Μακεδονικό" στη Θεσσαλονίκη. Σε αντιπαράθεση βεβαίως, με τις σχεδόν ανύπαρκτες λαϊκές αντιδράσεις στις ανάλγητες μνημονιακές επιβουλές που εφαρμόζουν οι κυβερνήσεις  τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά την μεγάλη συγκέντρωση της Αθήνας υπέρ του όχι στο δημοψήφισμα του 2015. 

Προσωπικά χολώθηκα με τον όγκο, με τα συνθήματα, τη συνύπαρξη με τα φασιστικά μορφώματα της ΧΑ, με τον λαϊκισμό και το επιστέγασμα της πυρπόλησης ενός κτιρίου υπό κατάληψη και τη βεβήλωση μνημείου του ολοκαυτώματος. Δεν μπορούμε όμως σε καμία περίπτωση να εντάξουμε όλον αυτό το κόσμο σε μια κατηγορία βάζοντας του την ταμπέλα του δεξιού, φασίστα, εθνικιστή! Έχει σημασία να ψαχτούμε λίγο θεωρητικά για να δώσουμε απαντήσεις  στο φαινόμενο και στο ερώτημα: Ποιο ήταν το κοινό σημείο που συνέδεσε όλο αυτό το ετερόκλητο πλήθος κάνοντας το να ταξιδέψει εκατοντάδες χιλιόμετρα για να διατρανώσει ότι "Η Μακεδονία είναι Ελληνική";
Σε κάποια ανάρτηση μου ανάφερα ότι ήταν "μια οργανωμένη από το βαθύ και σκοτεινό κράτος και παρακράτος συγκέντρωση, που όμως κατάφερε να παρασύρει και μάζες πολλών απλών και χωρίς πολιτική παιδεία ανθρώπων."

Το παρακάτω απόσπασμα μιας εργασίας της Κυριακής Κολιαράκη με θέμα Η θεωρία της ιδεολογίας από τον Μαρξ στον Αλτουσέρ, μας βοηθάει νομίζω να δώσουμε απαντήσεις στο παραπάνω ερώτημα. Η υποβολή που μας έχει γίνει όλα αυτά τα χρόνια μέσω της  εκκλησίας, του σχολείου, της οικογένειας, του πολιτικού συστήματος, τους νόμους, τα συνδικάτα, τον πολιτισμό και τα μέσα ενημέρωσης, είναι κοινή για όλους μας, είναι η κυρίαρχη ιδεολογία  της οποίας γινόμαστε δέκτες συνειδητά ή ασυνείδητα όλη μας τη ζωή, και την οποία η μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου ασπάζεται σαν την μοναδική αλήθεια και πραγματικότητα.
Αυτό για μένα είναι το κοινό σημείο της συνύπαρξης στη συγκέντρωση της Θεσσαλονίκης. Και κάτι ακόμα. Για να αποβάλλεις όλο αυτό το τοξικό για τα ταξικά σου συμφέροντα ιδεολόγημα πρέπει να αποκτήσεις νέες γνώσεις, να κάνεις ατομικές προσπάθειες  επιμόρφωσης, να μην συμβιβάζεσαι και το κυριότερο να μην υποτάσσεσαι στη μοναδικότητα της αλήθειας που σου επιβάλλεται. Αλήθεια πόσοι από αυτούς που συμμετείχαν βρίσκονται σε αυτή τη κατηγορία ανθρώπων;



" Όπως έχει ήδη περιγράψει ο Μαρξ, ο κοινωνικός σχηματισμός οφείλει να αναπαράγει τους όρους της παραγωγικής διαδικασίας προκειμένου να εξασφαλίσει την επιβίωσή του.Έτσι λοιπόν, θα πρέπει να αναπαραχθούν τόσο οι παραγωγικές δυνάμεις, δηλαδή τα μέσα παραγωγής και η εργατική δύναμη, όσο και οι υπάρχουσες σχέσεις παραγωγής. Για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης όμως δεν απαιτείται μόνο ο μισθός ή η ειδίκευση αλλά χρειάζεται αυτή να «συμμορφωθεί» με τους κανόνες της κυρίαρχης τάξης και να υποτάσσεται στην κυρίαρχη ιδεολογία. Ήδη από το σχολείο, ο εργαζόμενος μαθαίνει να συμπεριφέρεται σύμφωνα με κάποιους κοινωνικούς κανόνες οι οποίοι ρυθμίζουν τη συμπεριφορά του: υπακοή, αποτελεσματικότητα, αναγνώριση αυθεντίας κλπ. Με αυτό τον τρόπο είναι ένα υποκείμενο δομικά υποταγμένο στην κυρίαρχη ιδεολογία. Το σχολείο και άλλοι κρατικοί θεσμοί ή μηχανισμοί αναλαμβάνουν αυτόν τον ρόλο. Κάπως έτσι, εμφανίζεται η ιδεολογία ως πραγματικότητα.

Σύμφωνα με τη μαρξική ανάλυση, επίσης, η δομή της κοινωνίας χωρίζεται στην υποδομή, δηλαδή την οικονομική βάση και την υπερδομή (ή εποικοδόμημα), η οποία περιλαμβάνει το νομικο-πολιτικό επίπεδο και την ιδεολογία. Ο Αλτουσέρ υποστηρίζει τη σημασία του συγκεκριμένου θεωρητικού οικοδομήματος για την ανάδειξη της καθοριστικής σημασίας της βάσης για ολόκληρο το οικοδόμημα. Το αρνητικό στοιχείο, κατά τη γνώμη του, είναι ότι η συγκεκριμένη αναπαράσταση παραμένει περιγραφική.

Η κλασική μαρξιστική θεωρία του κράτους, διακρίνει την κρατική εξουσία από τον κρατικό μηχανισμό, ανάγοντας ως στόχο της πάλης των τάξεων την ανάληψη της εξουσίας και τη χρησιμοποίηση του κρατικού μηχανισμού για ταξικούς σκοπούς με στόχο την προλεταριοποίηση του κράτους μέχρι, τελικά, την κατάργηση κάθε κρατικής εξουσίας. Όμως, ο Αλτουσέρ διαπιστώνει πως είναι αναγκαία η προσθήκη ακόμη ενός στοιχείου σε αυτήν την θεωρία. Ανάμεσα στην κρατική εξουσία και το μηχανισμό του κράτους και δίπλα στον καταπιεστικό μηχανισμό του κράτους που λειτουργεί με βία και περιλαμβάνει το στρατό, την κυβέρνηση, τη διοίκηση κλπ, λειτουργούν οι Ιδεολογικοί Μηχανισμοί του Κράτους. Η εκκλησία, το σχολείο, η οικογένεια, το πολιτικό σύστημα, οι νόμοι, τα συνδικάτα, ο πολιτισμός και τα μέσα ενημέρωσης αποτελούν τους θεσμούς στους οποίους αποδίδεται ο συγκεκριμένος ρόλος. Ωστόσο, ο κυρίαρχος ιδεολογικός μηχανισμός του κράτους στη σημερινή ώριμη καπιταλιστική κοινωνία θεωρείται το σχολείο.

Σε αντίθεση με τον καταπιεστικό μηχανισμό του κράτους, που είναι αποκλειστικά δημόσιος, οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του ανήκουν κυρίως στον ιδιωτικό τομέα. Επίσης, μία ακόμη σημαντική διάκριση είναι ότι ο καταπιεστικός μηχανισμός του κράτους λειτουργεί κυρίως με βία και πολύ λιγότερο με ιδεολογία, ενώ οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του λειτουργούν κυρίως με ιδεολογία και πολύ λιγότερο με βία.

Σύμφωνα με την διαπίστωση του Μαρξ, η κυρίαρχη τάξη καθορίζει και τις κυρίαρχες ιδέες. Όμως, δεν αρκεί η κατάληψη της πολιτικής εξουσίας για την επικράτηση της ιδεολογίας των κυρίαρχων. Για αυτόν τον λόγο, για τον Αλτουσέρ, εγκαθίστανται οι Ιδεολογικοί Μηχανισμοί του Κράτους, οι οποίοι έχουν την ευθύνη να διαμορφώσουν και να διαδώσουν την κυρίαρχη ιδεολογία. Έτσι, γίνεται κατανοητό ότι και οι ίδιοι αποτελούν όχι μόνο αντικείμενο αλλά και πεδίο της ταξικής πάλης. Ωστόσο, οι ιδεολογικοί μηχανισμοί δεν είναι δημιούργημα της κυρίαρχης τάξης, καθώς υπήρχαν και πριν από αυτήν, διείσδυαν στο κοινωνικό σώμα και ενοποιούνταν με βάση την κυρίαρχη ιδεολογία.

Η κυρίαρχη ιδεολογία δεν αρκεί απλά να κατασκευάζεται και να διαδίδεται, αλλά χρειάζεται και να αναδιαμορφώνεται με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία, λαμβάνοντας υπόψιν τμήματα της υπάρχουσας ιδεολογίας, όπως επίσης και τα διάφορα νέα γεγονότα που εμφανίζονται στην επιστήμη και την πολιτική. Προκειμένου να καταφέρει να ηγεμονεύσει η κυρίαρχη τάξη, θα πρέπει να μπορέσει να ξεπεράσει τις αντιφάσεις που δημιουργούνται από τα παραπάνω και να διαμορφώσει μια ιδεολογία ενοποιημένη, γύρω από τα συμφέροντά της."